03 dezembro 2008

APALPADOR



Nalgumhas comarcas da alta montanha do leste da Galiza, no Courel, Lóuçara e o Cebreiro; mantinha-se até datas muito recentes a tradiçom do Apalpador, um gigante com ofício de carvoeiro, que, no Natal, baixava das devesas onde morava para as aldeias, com a intençom de apalpar nas barrigas d@s nen@s e assim comprovar se estavam bem mantid@s. O Apalpador vigilava que @s nen@s viviram com fartura, desejava-lhe que no vindouro ano continuaram a nom passar fame, e deixava-lhes umha presa de castanhas quentes como presente e lembrança da sua visita.

É sabido que a igreja católica aproveitou toda umha série de festividades que marcavam o ritmo das sociedades existentes antes da cristianizaçom, tingindo com um novo verniz celebraçons e festas com milénios de história.

Assim sobre as celebraçons pagás do solstício do Verao colocou o Sam Joám, ligou o entuido em que celebramos a extinçom do Inverno com a quaresma e santificou as festividades dedicadas à morte que desde muito atrás coincidem na nossa cultura com os primeiros compassos do Outono. Mas guardou a celebraçom mais importante, a do nascimento do filho de deus, para a situar nas mesmas datas em que a maior parte das culturas europeias anteriores à era cristá celebravam o solstício do Inverno, como momento de renascimento do ano.

Dessa sobreposiçom do cristianismo sobre os restos culturais pré-existentes temos um bom conhecimento na Galiza, porque nom se trata só da adaptaçom ao calendário, mas da mesma ocupaçom dos espazos empregados de antano para cultos pré-cristaos sobre os quais, sem nengum complexo, se levantárom ermidas e cruzeiros para os adaptar ao cristianismo.

Porém, e apesar do esforço que o cristianismo fijo para apagar qualquer pegada dos cultos e crenças populares, som muitos os vestígios que ficárom como testemunho. Nalguns casos com mais sucesso que noutros, mas em todos eles como prova das fundas raizes que o nosso povo mantém como a cultura indígena que é.

Pode que o caso das tradiçons ligadas ao solstício de inverno sejam algumhas das mais perjudicadas por séculos de tergiversaçom, marginalizaçom e ocultamento. E neste caso o proceso de aculturizaçom tem-se agravado pola superposiçom a umha primeira deturpaçom de orige católica, com séculos de andadura, da poderosa maquinária ideológica do imperialismo que pretende homegeneizar a cultura popular a um nível global.

Mas por baixo do Pai Natal, o negócio da Coca-Cola e do Corte Inglés; mesmo por baixo dos Reis Magos e o nascimento de Cristo, na Galiza mantivérom-se pegadas de antigas tradiçons que é preciso recuperar.

Assim nalgumhas comarcas da alta montanha do leste da Galiza, no Courel, Lóuçara e o Cebreiro; mantinha-se até datas muito recentes a tradiçom do Apalpador, um gigante com ofício de carvoeiro, que, no Natal, baixava das devesas onde morava para as aldeias, com a intençom de apalpar nas barrigas d@s nen@s e assim comprovar se estavam bem mantid@s. O Apalpador vigilava que @s nen@s viviram com fartura, desejava-lhe que no vindouro ano continuaram a nom passar fame, e deixava-lhes umha presa de castanhas quentes como presente e lembrança da sua visita.

Possivelmente esta antiga tradiçom do Apalpador seja um dos mais antigos vestígios da nossa cultura. E como parte dum património ameaçado devemos pular por mante-lo e actualiza-lo.

Por que imos ter que asumir os dictados impostos por quem quere aculturizar-nos? Por que temos que ceder aos mandatos do consumismo capitalista e da tradiçom católica?

Aproveitemos também as celebraçons do natal para manifestar a nossa vontade de rebeldia e a nossa afirmaçom como povo, e escomezemos por recuperar a figura do Apalpador.

Que nom seja mais o barbudo publicista da Coca-Cola, nem os submisos monarcas orientais os que traiam os presentes aos fogares do nosso país!!

Deixemos que seja um galego, um honesto e trabalhador carvoeiro, quem venha agora com os presentes para as nossas moradas, e que as castanhas de antano sejam acompanhadas por outros bens que a sua generosidade de seguro lhe permite doar.


Este natal abramos-lhe as portas ao Apalpador!!!


LA VOZ DE GALICIA HOXE:
Autor:
Francisco Albo
Fecha de publicación:
3/12/2008

Un personaxe esquecido do folclore da montaña lucense está a ser promovido como símbolo representativo das festas de Nadal en Galicia nun lugar afastado da súa terra de orixe. A asociación cultural compostelá A Gentalha do Pichel editou recentemente un folleto coa intención de popularizar a figura do Apalpador, un ser mítico que, segundo a tradición oral do Courel e dos Ancares, visitaba aos nenos na última noite do ano para deixarlles como obsequio unha presada de castañas quentes.
A iniciativa da referida asociación baseáse nun traballo realizado polo investigador José André López Gonçález e publicado en Internet no 2006, no Portal Galego da Lingua. Este estudo menciona varios testemuños recollidos nos anos 1988 e 1994 entre veciños de idade avanzada das localidades do Courel, Os Ancares e o val do Lóuzara sobre as tradicións de Nadal propias destas zonas. Segundo recordaban estas persoas, aos nenos destas localidades contábaselle antano a historia do Apalpador, un personaxe de grande estatura, vestido cun casaco remendado, que fumaba en pipa e usaba boina. Durante o ano vivía nas devesas, dedicado a fabricar carbón e alimentándose de bagas silvestres e cazando xabarís. Na noite do 31 de decembro entraba nas casas e apalpaba as barrigas dos nenos -de aí ven evidentemente o seu nome- para ver se pasaban fame ou se estaban fartos. En caso de que os encontrase ben alimentados, dicíalles: «Así, así esteas todo o ano».
O estudo de José André López menciona unha cantiga relacionada con este personaxe mítico que, segundo indica, foi recollida de boca dunha veciña de Romeor do Courel en decembro de 1994. Esta cantiga cantábase ao parecer aos nenos cando non podían dormir debido á excitación causada pola próxima chegada do Apalpador: «Vaite logo meu ninín (ou niniña),/ marcha agora prá camiña/ que vai vir o Apalpador/ a palparche a barriguiña».
Figura alternativa
O folleto editado por A Gentalha do Pichel -que pode verse na páxina web deste colectivo- inclúe unha ilustración que recrea a figura do mítico personaxe, realizada polo artista compostelán Leandro. O debuxo está acompañado dun amplo texto que resume as características principais desta tradición. A asociación propón recuperar esta figura como unha alternativa autóctona aos personaxes de Papá Noel e dos Reis Magos: «Deixemos que sexa un galego, un honesto e traballador carboeiro, quen veña agora cos presentes para as nosas moradas, e que as castañas de antano sexan acompañadas por outros bens que a súa xenerosidade de seguro lle permite doar».
Os defensores da recuperación do Apalpador opinan por outro lado que a restauración deste tipo de tradicións populares pode servir para contrarrestar os intentos de «homoxeneizar a cultura popular a nivel global». A iniciativa impulsada desde a capital galega non se propagou aínda polos lugares de orixe desta figura mitolóxica -O Courel e Os Ancares-, pero xa conseguiu ter certa repercusión en diversos foros de Internet.

1 comentário:

Anónimo disse...

olentzero!!
;-)
muxus guapa